Bas Korpel: Portugal, schatkamer van inheemse druiven

Een Portugese chardonnay, sauvignon blanc of merlot kom ik zelden tegen op de proeftafel. Hoe dat komt? Het heeft alles te maken met de geïsoleerde ligging van het land. Verafgelegen van de rest van Europa heeft Portugal altijd zijn eigen koers gevaren. Niet in de laatste plaats omdat er in de 20e eeuw onderdrukking en armoede was. Hierdoor lieten wijnboeren het wel uit hun hoofd om de druiven uit hun wijngaarden te vervangen voor internationale supersterren. 

Daar plukt Portugal vandaag de dag letterlijk en figuurlijk de vruchten van. Want inmiddels is Portugal een ware schatkamer van inheemse druivenrassen die luisteren naar even obscure als onuitspreekbare namen. Een luilekkerland voor de avontuurlijke wijndrinker of een gemiddelde ampelograaf. Want waar presteer je het nog om in drie dagen tijd 189 verschillende druivenrassen in je glas te krijgen?

De geïsoleerde ligging van Portugal heeft geholpen om de diversiteit van de inheemse druivenrassen te behouden. Na Italië is Portugal het land met de meeste autochtone druiven.

Is het je trouwens wel eens opgevallen dat de meeste Portugese wijnen worden afgesloten met een natuurkurk? Dat is overigens niet omdat de schroefdoppen duurder zijn, maar simpelweg omdat Portugal wereldkampioen kurken maken is. Het grootste deel van de wereldwijde kurk-productie komt hier vandaan. Dit heeft alles te maken met de grote populatie kurkeiken die het land rijk is. Het ontbreken van een kurk op de fles, wordt ter plekke gezien als landverraad. 

En dan zijn de Portugezen nog ergens de beste in: wijndrinken. Met een gemiddelde jaarconsumptie van bijna 52 liter per persoon, laten ze alle andere wijndrinkende landen ruim achter zich. Met ‘slechts’ 24 liter de neus, komen wij Nederlanders nog niet eens tot de helft van de Portugese inname, en bungelen we onderaan de wereldwijde top 10. 

Terug naar de druiven. Portugal kan dus niet meeliften op de merkidentiteit van de druiven. Want eerlijk is eerlijk: bij de meeste mensen gaat er nog geen lichtje branden als ik het heb over roupeiro, antão vaz, trincadeira en touriga franca. En dus wordt er naar hartenlust geblend. En draait de verkoop van de wijnen bijna volledig op de branding van de producent. Kort door de bocht: in Frankrijk drink je een gebied, in de nieuwe wereld een druif en in Portugal een producent. 

De grenzen van het landgoed Herdade do Esporão zijn sinds 1267 niet veranderd.

Het was me al ter ore gekomen toen ik een interview zag met bondscoach Louis van Gaal. De beste man heeft zelf een huis in Portugal en geeft aan altijd wijn te drinken uit het land waarin hij is. Tijdens zijn wijncollege aan Jaïr Ferwerda in Hai Society legt Van Gaal uit: ‘Toen ik naar Spanje ging als trainer, ben ik pas de wijnen leren waarderen. (…) Maar de Portugese, die zijn de helft van de prijs en die zijn eigenlijk top. Dit is echt een topwijn. En dan heb je de Esporão ook nog in rood. Nou jongen, je wilt niet weten hoe lekker dat is.’

De etiketten van Esporão Reserva worden ieder jaar opgesierd door een schilderij van een wisselende kunstenaar. Waar hebben we dat eerder gezien…?

Omdat ik groot vertrouwen heb in de bondscoach, ben ik zelf ook maar eens een kijkje gaan nemen bij Esporão. En inderdaad, Herdade do Esporão is een uitzonderlijke producent uit de Alentejo regio. Het domein ligt 170 kilometer ten oosten van Lissabon. Ter plekke wordt al eeuwen wijn gemaakt. In 1973 kwam Herdade do Esporão in handen van de familie Roquette. Zij beschikken over 1840 hectare in Alentejo, waarvan er 440 staan aangeplant met druiven. (Ter vergelijking: de gemiddelde bezitting in Bordeaux telt maar 17 hectare wijngaard per chateau.) Alle wijngaarden van Esporão worden biologisch bewerkt en de rest van het domein is natuurgebied of wordt gebruikt voor de productie van olijfolie.

De wachttoren van Herdade do Esporão is een iconische landmark die je ook terugvindt op alle flessen wijn en olijfolie die van het domein komen. 

Esporão beschikt naast het landgoed in Alentejo nog twee domeinen in de beroemdste herkomstgebieden van Portugal: Quinta dos Murças uit de Douro en Quinta do Ameal uit Vinho Verde. Maar nog steeds zijn al deze bezittingen niet voldoende om de meer dan 10 miljoen liter wijn per jaar te maken. Daarvoor worden er ook druiven aangekocht van bevriende collega-boeren uit de streek, waar langlopende afspraken mee gemaakt zijn. 

Het uitzicht vanaf de wachttoren van Esporão is verbluffend. 

Voor ampelografische onderzoeksdoeleinden heeft Esporão een wijngaard van 11 hectare opgeofferd om aan te planten met niet minder dan 189 verschillende druivenrassen. Hiervan wordt jaarlijks nauwlettend bestudeerd wat de gevolgen zijn van de veranderingen van ons klimaat, en welke druiven hiertegen het beste bestand zijn. Het laat zien hoe bewust Esporão bezig is met de volgende generatie(s).

.
De wijnen van Esporão zijn een schoolvoorbeeld van waartoe Portugese wijnbouw in staat is. Om in de voetsporen van Louis van Gaal te treden, maak ik alvast de selectie bekend van Esporão, bestaande uit drie keer wit en twee keer rood. Zo maak je in een handomdraai kennis met een elftal inheemse druiven dat hoge ogen gooit.

Witte druiven

Antão vaz
Lokale beroemdheid in Alentejo. Kan goed tegen de hitte, zonder zijn zuren te verliezen. Geeft een tropische touch aan de blend.

Roupeiro
Geheime troef van Esporão. De druif waar veel op wordt ingezet. Niet in de laatste plaats vanwege zijn capaciteit om te rijpen. Kan wijnen geven die doen denken aan Muscadet en Chablis.

Perrum
Lokale benaming voor Pedro Ximénez. Witte(!) druif die ook motorolie-gekleurde sherry maakt: PX. Rijpt laat en doet het goed in Zuid-Portugal.

Alvarinho
Portugese synoniem voor albariño. Jarenlang mistaken for riesling vanwege zijn frisse karakter met Granny Smith, citrus en wilde perzik.

Viosinho
Geeft lage rendementen, maar hoge kwaliteit. Komt oorspronkelijk uit de Douro en wordt omschreven als het Portugese antwoord op sauvignon blanc: sterk aromatisch.

Arinto
Een van de oudste variëteiten van Portugal. Staat ook wel ‘bekend’ als pedernã. Geeft staalachtige frisheid en zuren. Met limoen, citroen en groene appel.

Blauwe druiven

Aragonez
Portugese benaming voor tempranillo. Vernoemd naar het middeleeuwse Koninkrijk Aragon. Onthoud dat en je vergeet nooit meer dat het eigenlijk gewoon de nationale trots van Spanje is.

Touriga nacional
De Cristiano Ronaldo van de Portugese druiven. Hangt op posters boven het bed van wijnmakers, begeerd door buitenlandse wijngaarden, extreem gespierd, scoort altijd en overal.

Touriga franca
Heeft niets met Frankrijk te maken. Komt oorspronkelijk uit de Douro. Stevig en stoer. Werkt als de kapstok van de blend. Niet te verwarren met de veel lichtvoetigere tinta francisca.

Trincadeira
Wordt ook wel tinta amarela genoemd. Heeft een donkere schil en levert stoere wijnen op met zwart fruit en specerijen zoals kaneel en kruidnagel. Wordt graag geblend met touriga nacional of aragonez.

Alicante bouschet
Blauwe druif met rood vruchtvlees. Levert donkergekleurde beestachtige wijnen op. Staat ook aangeplant in Spanje en Frankrijk, waar dit soort druiven ‘teinturier’ wordt genoemd.

Bas Korpel,
Bas (1978) proeft, beoordeelt en omschrijft voor De Grote Hamersma sinds 2020. Bas was jarenlang de meest gelezen, maar minst bekende wijnschrijver van Nederland, totdat hij Burp the other wine book schreef.