Niels van Laatum: Water of wijn?

Het is hier droog. Zo droog. En dan ben nog ik in het noordoosten van Spanje, laat staan in het midden, of het zuiden en meer naar het westen waar zelfs enkele (half)woestijnen zijn. De bodem lijkt een rotsachtige korst, met stenen en stof. Maar waar ik ook om me heen kijk, rijdend van Sitges dat net onder Barcelona ligt naar de wijnregio Penedès, er is zoveel groen! Goed, het is mei - maar toch: groen. Al wat hier groeit is op dit klimaat afgestemd. Naaldbomen, vetplanten, harde grassen, palmen, cactussen, distels. Daartussen allerlei kruiden: lavendel, salie, rozemarijn, laurier. Zeker als de weg meer de hoogte inslingert. En bloemen! Het is prachtig. Soms een enkele boom met eromheen helemaal niets. Zoals een, uhm, parkeerplaats. Zo’n standvastige, schitterend gevormde boom die er al eeuwen lijkt te staan en misschien wel al door de Moren is aangeplant. Ooit. 

De druiven zijn er sowieso neergepoot. Eenmaal het bord ‘Penedès’ voorbij vormen links en rechts steeds meer wijngaarden je panorama. Enkelen met vrolijk gras en voorjaarsbloemen tussen de wijnranken, de meesten met opengewerkte, saaibruine aarde.

Nu hebben wij regelmatig dorst, de natuur heeft nog veel meer dorst. Droogte is een groot probleem en dat grote probleem wordt nog groter. Daar heeft de landbouw last van en dus ook de makers van je - al dan niet - dagelijkse glas wijn.

Vreemd misschien als je bedenkt dat veel wijnmakers in Europa in de regel hun druiven geen water geven. Of volgens de lokale wetten niet mogen geven. De theorie is dat je dat niet doet, als je goede wijn wil maken. Irrigeren is in de de nieuwe wijnwereld (Zuid-Afrika, VS, Australië, Argentinië, Chili, Nieuw-Zeeland en zo verder) weer wel heel gewoon. Steeds meer gebeurt dit met druppelirrigatie via plastic buisjes die langs de druivenstokken liggen en waar computergestuurd precies genoeg water wordt gegeven, op het juiste moment.

In Europa geloven ‘we’ dat je druivenplanten een beetje moet plagen, om ze harder te laten werken. Dat is grotendeels waar. Als de druivenstok zijn wortels dieper de grond in moet laten groeien om aan water en voedingsstoffen te komen levert dat vaak betere wijn op. Met meer karakter, wijn die een weerspiegeling is van het land, de druif en het oogstjaar. Maar belangrijker, je hebt planten die hun eigen broek op kunnen houden als het droog is. Die prima overleven als het een tijd niet regent. Vandaar dat de beste wijngaarden vaak op relatief ‘arme’ stukken grond liggen.

Bij Domaine Schmitt in de noordelijke Elzas bijvoorbeeld duiken die wortels tussen de granieten bodem tot wel 15 meter de aardkorst in. Hebben zij een hete zomer, dan staan de stokken nog fier overeind. Dat kunnen veel van hun buren, die zich meer richten op kwantiteit dan kwaliteit, niet zeggen: hun planten lijden aan stress. Waterstress.  

Dat laatste wordt ook voor kwaliteitswijnmakers - zelfs met hun sterke planten, steeds meer een uitdaging. Warme, droge zomers komen steeds vaker voor en de voorspellingen zijn niet veel beter. Spanje en zuidelijke delen van Italië en Frankrijk gaan een lastige toekomst tegemoet.

Laten ze het daarbij zitten? Zeker niet. In Frankrijk zijn verschillende start-ups druk bezig om duurzamer met het kostbare water om te gaan. Voorwaarde van deze besparingen is uiteraard dat het op geen enkele wijze de groei van de druiven of een goed eindproduct in de weg staat. Innovaties verschillen van de keuze van veerkrachtiger planten tot de optimalisatie van irrigatie. Van het kweken van hagen of bomen die eigen zijn aan de omgeving tot het zuiveren van afvalwater uit kelders.

Want al irrigeer je je land niet, dan heb je alsnog heel veel water nodig in en om de kelder. Voor het schoonmaken van apparatuur of om druiven te reinigen en te verwerken. Dat is in vele landbouwsectoren het geval. De climate change-manager bij Torres in Spanje zegt: ‘We gebruiken inderdaad flink wat water in en om de kelders, maar we monitoren goed of er niet te veel van gebruikt wordt.’ Torres Family is een enorm wijnbedrijf dat extreem zuinig is op zijn grondstoffen en vernieuwend bezig is met het verlagen van hun CO2-uitstoot en het besparen van energie. ‘Maar,’ verzekert hij, ‘Het waterverbruik in de wijnmakerij is lang niet zoveel als in de wijngaarden.’ In sommige delen van Spanje kun je kennelijk ook niet meer zonder irrigatie. En dat zegt dus ook al weinig over de kwaliteit, want daar valt bij Torres niets op af te dingen.

En dan nog even dit, iets dat ik ter plekke opstak. Het geheim zit hem in de aarde, de grond onder de druivenstokken. Met betere grond kun je beter water vasthouden, het vormt een reservoir. Hoe? Door tussen de wijnranken juist wel van alles te laten groeien. Zie je wijngaarden met flink wat bodembedekking tussen de wijnstokken? Die zijn groen bezig. Het klinkt misschien onlogisch, want hoe meer er groeit hoe meer water je nodig hebt, toch? Het tegendeel is waar. De aarde houdt juist beter water vast en laat tegelijkertijd beter water door dat in één keer met bakken tegelijk uit de hemel valt. Raar maar waar. Want heb je wel eens plassen gezien in een bos? Precies. Alleen daar waar wij mensen de grond hebben aangestampt of platgereden. 

Kortom, de natuur heeft het prima voor elkaar. Altijd al gehad. De nobele taak aan wijnboeren is om de meest natuurlijk situatie te imiteren in hun wijngaarden. Dan komt het misschien toch nog een beetje goed. Kunnen we blijven genieten en hoeft er geen water bij de wijn.

Niels van Laatum

Bekijk hier alle artikelen van Niels