Niels van Laatum: Druiven telen nieuwe stijl: van wijnboer naar grondboer

Groen kan altijd anders. Gelukkig maar. Want ondanks dat wijnbouw steeds minder belastend voor milieu en omgeving wordt, is op het op de lange termijn nog steeds niet duurzaam. Althans, zo luidt de mening van de Britse wijnwetenschapper Jamie Goode.

‘Duurzaam betekent dat je over 500 jaar nog steeds een wijngaard hebt. Dat is niet zo.’ Goode sprak tijdens een masterclass in Amsterdam over: de nieuwe wijnbouw. Ik vertaal het even in eigen woorden als ‘herstellend boeren’. Het idee is de wijngaard te zien als één groot ecosysteem waar je vanuit meerdere opties mogelijkheden benut om te doen wat bij de situatie ter plekke het beste werkt. Dat kunnen elementen uit biologische of biodynamische wijnbouw zijn, maar dat hoeft niet. Het is vooral, vertelt Goode, een kwestie van goed nadenken: intelligent farming.

Een voorbeeld: Eben Sadie, gelauwerd wijnmaker in Zuid-Afrika, plant zijn druivenstokken niet in geordende rijen langs palen en draden, zoals we in Europa gewend zijn. Nee, hij laat de planten laag bij de grond in een bosje groeien. Bush vines, noemen we dat. Hierdoor krijgen de druiven, beschermd door de bladeren, gefilterd zonlicht en dat is in het droge, warme klimaat van Swartland uitermate gunstig. Zou hij stomweg doen wat we hier doen, dan werken die rijen druivenstokken als een soort zonnepanelen en loopt de temperatuur veel te hoog op.

Wat is nog meer belangrijk? Niet ploegen! Ziet er romantisch uit, zeker achter een paard, maar is killing voor het bodemleven. En ook niet platdrukken, met een tractor. Dit sluit de aarde af en da’s ook weer niet goed. Het luistert nauw. In de ideale situatie is er 10 tot 15 procent lucht in de aarde nodig voor optimale plantengroei.

Bovendien draait deze nieuwe manier van werken om de gehele wijngaard. Niet alleen om de plant. Het leven onder de grond is de sleutel tot succes. Door te zorgen voor plantenleven tussen de druivenstokken vergroot je de weerbaarheid. Wijnboeren maken zich zorgen om de concurrerende aard van ander groen tussen de druiven, maar dat is nonsens, vindt Goode. Planten voeden het leven in de aarde door soms tot 40 procent van hun voedingsstoffen ondergronds af te geven. Ook ontstaan er onderlinge verbindingen tussen planten, struiken en bomen. Dit zorgt voor balans en gezonde groei.

Die extra aanplant tussen de druivenstokken kun je slim kiezen. Bepaalde planten trekken gunstige insecten aan, bijvoorbeeld. Die spelen een rol in de afweer van ongunstige diertjes. Een andere optie is je druivenplanten afwisselen met lokale begroeiing, zoals het fynbos in Zuid-Afrika. Heggen of fruitbomen aan de zijkanten planten. Alles bij elkaar vergroot dit de biodiversiteit en dat helpt om een gezonde en duurzame wijngaard te hebben. Een die wél nog honderden jaren meekan.

In het huidige model is dat lastig. Het spuiten met sulfiet en koper tegen schimmels als meeldauw, het gebruik van herbiciden en pesticiden - het put de aarde uit en vervuilt grond en grondwater. Gelukkig zie je deze manier van werken steeds minder.

Bij het schrijven van mijn boek Natuurwijn, een helder verhaal over troebele wijn, ontdekte ik dat Nederlandse wijnboeren zich de nieuwe, intelligente aanpak ook al eigen hadden gemaakt. Bijvoorbeeld bij Wijndomein Oude Waalstroom in het Gelderse Hurwenen waar wijnmaker Huib Overmars uitlegde: ‘De natuur regelt zichzelf, je moet wel de balans creëren in de natuurlijke systemen. Daar kun je niet half in werken. En dat doe ik ook nog eens buiten alles om, dus niet zoals iedereen zegt dat het moet. Daarbij maak ik steeds nieuwe keuzes. Volg mijn eigen ideeën, gevoel en boerenverstand.’ Huib werkt alleen in de wijngaard waar het nodig is. Er ontstaat meer balans en het werk is minder intensief. Tussen de druivenstokken plant hij fruitbomen en ander groen dat helpt die balans te krijgen. Ploegen doet hij (inderdaad) niet. ‘Dat is niet nodig. De natuur heeft het prima voor elkaar, doet dingen veel subtieler dan dat wij dat kunnen. Onder de grond ontstaat een netwerk van schimmeldraden, dat bodemleven wil je niet verstoren.’ Na 14 jaar slim boeren heeft Huib nauwelijks last van ziektes in de wijngaard. Het resultaat: schone natuurwijnen op biologische leest. Kortom, het werkt.

Krijgen we dan ook certificeringen voor deze manier van werken? Ga je als wijndrinker er iets van terugzien op het etiket, als nieuwe richting naast biologisch of biodynamisch? DGH-collega Job Seuren stelde deze laatste vraag terecht aan Jamie Goode. ‘Nee, dat geloof ik niet. Wijnboeren worden grondboeren. Dat is de nieuwe, logische stap in de zoektocht naar echte duurzaamheid.’

Niels van Laatum

Bekijk hier alle artikelen van Niels